Parafia Ewangelicko-Augsburska w Ostródzie

---

Historia

Ostróda

Luteranizm w Ostródzie zyskał na znaczeniu w wyniku przyjęcia tego wyznania jako religii dominującej na obszarze Prus Książęcych, zgodnie z postanowieniami traktatu krakowskiego. Pierwszym ewangelickim duchownym, który objął tę parafię, był ks. Martin Altenhaus, mianowany w 1534 roku, a jego zastępca rozpoczął służbę w 1542, by duchowo wspierać wiernych z pobliskich wsi. Parafia dysponowała dwiema świątyniami – główną farą oraz tzw. kościołem polskim, z nierozłączną tradycją kulturową.

Najdłużej urzędującym duchownym w historii tej parafii był ks. Johann Gottlob Schiffmann, który pełnił swoją posługę przez niezwykłe 44 lata. W 1807 roku, podczas okupacji Napoleońskiej, oba kościoły zostały przekształcone na magazyny wojskowe, a nabożeństwa przeniesiono do plebanii niemieckiego zboru. Po ogłoszeniu unii wyznań luterańskiego i reformowanego w 1817 roku, parafia weszła w skład Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej, zachowując jednak swoje luterańskie korzenie.

W 1817 roku w obrębie parafii znajdowało się około 3600 wiernych, z przewagą Polaków. Duchowny parafii polskojęzycznej regularnie służył także niemieckim wiernym, prowadząc nabożeństwa w dwóch językach, co dobitnie ukazuje duchową różnorodność tego miejsca. Najpierw organizowano niemieckojęzyczne nabożeństwa w farze, a polskojęzyczne w kościele polskim, tworząc swego rodzaju kulturowy dialog między społecznościami. W poniedziałki i piątki odbywały się cotygodniowe nabożeństwa w języku niemieckim. Parafia prowadziła także posługi w okolicznych kościołach wiejskich, w tym filię w Idzbarku, Ornowie, Tyrowie oraz Zwierzewie.

W latach 1835–1848 na czołowej pozycji w parafii stał ks. Gustaw Gizewiusz, który podejmował działania na rzecz ochrony używania języka polskiego oraz promowania miejscowej mazurskiej tradycji i folkloru. Nie można zapomnieć o ks. Gustavie Agathonie Harnochu, który w latach 1876-1883 był opiekunem polskiego zboru, a jego osiągnięcia uwieczniła Kronika oraz statystyki ewangelickich kościołów wydane w 1890 roku. W dokumencie tym stwierdzono, że Ostródę zamieszkiwało 11 150 ewangelików, z czego 5000 stanowili Polacy.

W 1893 roku w parafii pracowali już trzej duchowni oraz pięć diakonis. Jednak od 1890 roku zaczęto preferować język niemiecki w nabożeństwach, co doprowadziło do stopniowego zaniku polskojęzycznych celebracji, aż do ich całkowitego zakończenia na początku XX wieku.

W obliczu rosnącej liczby wiernych, decyzja o budowie nowej świątyni zapadła w 1907 roku. Prace budowlane ukończono w 1909 roku, kiedy to ks. superintendent Braun poświęcił nowy Kościół Miejski z 1420 miejscami siedzącymi, co w dni powszednie okazywało się niewystarczające. Na mocy podjętych decyzji, Stary kościół farny przydzielono dla zborowników wiejskich, a w 1910 roku zburzono kościół polski, by uzyskać grunt pod nową plebanię.

W 1945 roku stara fara uległa zniszczeniu, pozostawiając jedynie ruiny. Po II wojnie światowej, metodyści zaczęli prowadzić działalność misyjną na tym terenie. Zajęli Kościół Miejski oraz plebanię, przez co ewangelicko-augsburska parafia utraciła swoją siedzibę. Czas po wojnie naznaczony był prześladowaniami ludności mazurskiej i protestanckiej, co drastycznie zmniejszyło liczbę wiernych z powodu emigracji i konwersji na katolicyzm.

W 1946 roku opiekę nad harfią wiernych z Ostródy objął ks. Edmund Friszke z parafii w Olsztynie. Po wojnie, pierwszy duchowny luterański został mianowany w 1951 roku, a dzień 12 października 1952 zaznaczył się mianowaniem ks. Tadeusza Boguckiego, co umożliwiło wznowienie regularnych nabożeństw.

W 1974 roku parafia zawarła porozumienie z metodystycznym zborem, co pozwoliło na współużytkowanie budynku kościoła ewangelickiego w Ostródzie przez obie społeczności. Pomimo jednak chwiejnej sytuacji politycznej, emigracja Mazurów do krajów Europy Zachodniej wciąż się utrzymywała. Na froncie duszpasterskim, od 1972 roku posługę w parafii pełnił ks. Alfred Tschirschnitz, któremu powierzono tytuł proboszcza.

Po kolejnych zmianach personalnych, w 1993 roku wikariuszem został ks. Ryszard Pitruski, a kolejne lata to czas niełatwy, wypełniony przejęciem obowiązków duszpasterskich przez nowych kandydatów na stanowisko proboszcza. W 2011 roku parafia pozyskała od starostwa budynek byłego sądu, który stał się jej oficjalną siedzibą.

Filiały

Iława

Po sekularyzacji Prus w 1525 roku, pierwszym ewangelickim duchownym w Iławie był ks. Georg Zinck. Jego krytyka wobec zarobkowych poczynań starostów doprowadziła do pozbycia się wartościowego wyposażenia miejscowego kościoła.

Od 1540 roku zaszła potrzeba powołania osobnego duchownego do duszpasterstwa ludności polskojęzycznej, co zrealizowano dopiero później. Po ks. Zincku, w latach 1552–1553 urzędował ks. Benedykt Morgenstern, który zrezygnował z powodu niezgody z nauczaniem Andreasa Osiandera, mającego poparcie lokalnego księcia.

W 1673 roku podano informacje o złym stanie technicznym kościoła i że jego administrator, ks. Salomon Hermson, poświęcał czas na pomoc wiernym Rzeczypospolitej, którzy z powodu kontrreformacji zostali pozbawieni swoich duchownych. W latach 1704–1749 na stanowisku proboszcza stał ks. Johann Linckner, który prowadził misję wśród katolickiej społeczności osiedlającej się w Iławie, nie mającej własnych duszpasterzy.

Na początku XX wieku około 7000 wiernych było związanych z tą parafią, z czego tylko 1% mówił po polsku. W latach 1902–1903 wzniesiono nowy budynek plebanii, jednak już w 1912 roku zaniechano organizowania polskich nabożeństw. Po wojnie, świątynię ewangelicką przejęli katolicy, a od 1946 roku oblaty uprawiały działalność duszpasterską. W 1947 roku, luterański zbór otrzymał stary kościół rzymskokatolicki do użytku.

W 1957 roku, ks. Edmund Friszke, który zarządzał do tego czasu, przeszedł na emeryturę, a jego miejsce zajął ks. Paweł Kubiczek, jednak wkrótce na życzenie członków zboru powrócił ks. Franciszek Duda. W 1972 roku ksiądz Tschirschnitz ruszył do Iławy, gdzie posługiwał do 1991 roku. Następnie Ryszard Pitruski, po odbyciu praktyki, objął posługę aż do śmierci w 2007 roku. Po emotywnych zmianach duszpasterskich, nadal trwa obecność ks. Wiesława Suchoraba oraz ks. Łukasza Gaśa.

Co ciekawe, w 2019 roku w zbiorze Iławy znajdowało się jedynie 33 wiernych.

Łęguty

Wzmianki o najstarszym drewnianym kościele ewangelickim w Łęgutach datowane są na 1591 rok, a duszpasterzem był ks. Martin Aurifaber. W krótkim czasie parafia w Łęgutach włączona została w strukturę parafii w Łukcie. Po latach, w latach 1737–1738 zbudowano nową, murowaną świątynię, która została poświęcona 2 czerwca 1738 roku.

W latach 20. XX wieku parafia liczyła około 1200 wiernych, jednak nie posiadano własnego duszpasterza, więc administrował ją proboszcz z Łukty. W czasie II wojny światowej budynek kościoła przekształcono w stajnię.

Po wojnie, znany hrabia Hans von Lehndorff prowadził nabożeństwa aż do 1947 roku, kiedy opiekę nad zborowymi ludźmi przejął proboszcz z Olsztyna, ks. Edmund Friszke, a Łęguty miały wówczas 335 wiernych. W 1954 roku liczba ta zmniejszyła się do 350, a po 1957 roku komitet parafialny przejął administrację zboru z Mańkiem.

W 1968 roku Łęguty stały się stacją kaznodziejską parafii w Olsztynie, z 120 wiernymi. Od 1989 roku podburzyły pod władzę parafii w Ostródzie, a z czasem doczekały się wsparcia duszpasterskiego ze strony ks. Ryszarda Pitruskiego, a następnie wielu innych wikariuszy.

Morąg

Parafia ewangelicka w Morągu istnieje od czasów Reformacji, z kościołem św. Piotra i Pawła. Liczba wiernych w latach 20. XX wieku wynosiła 7800. Parafia obejmowała również okręg kościelny. Po II wojnie światowej świątynia uległa zniszczeniu, a następnie administrację przejęli katolicy, tworząc własną parafię.

Kaplica cmentarna, będąca własnością ewangelików, również znalazła swoją przyszłość w niepowodzeniach politycznych oraz niechęci do przywrócenia, co w 1948 roku ograniczało liczbę luteran w miejscowości do 61. Dopiero w 1953 roku ks. Edmund Friszke przywrócił nabór nowych parafian i przywrócił nabożeństwa w kaplicy.

We wrześniu 1964 Morąg przyłączono do parafii w Ostródzie, a z chwilą przejścia na proboszcza ks. Franciszka Dudy, zmniejszyli się do 90 w latach 68. Kolejne administracyjne zmiany odbyły się do 1988 roku oraz 2019 roku, coby wyniki statystyczne nie przekroczyły 30.

Pasłęk

Parafia w Pasłęku z kościołem św. Bartłomieja przeszła na luteranizm w wyniku sekularyzacji Prus w 1525 roku. Dodatkową kaplicą była kaplica szpitalna, obecnie kościół św. Jerzego. Parafia borykała się z różnymi trudnościami, zwłaszcza w trakcie wojen napoleońskich, kiedy to świątynie zamieniano na magazyny.

W latach 20. XX wieku parafia liczyła 6200 wiernych, w tym 5100 tylko w mieście. W wyniku działań wojennych oraz po wojnie, ewangelicy zmuszeni byli do prywatnych obrzędów na terenie nowego osiedla. Parafia została reaktywowana 4 listopada 1948 roku w kościele św. Jerzego pod kierunkiem ks. Alfreda Jaguckiego z mniej niż 100 ewangelików.

W 1949 roku, zbór przeszedł pod zarząd parafii z Mikołajek, a po okresie chwilowego ożywienia, liczba członków spadała z powodu emigracji. W 1960 roku nastąpiły dalsze zmiany przy administracji zboru, jednak liczba członków w 1965 roku wyniosła tylko 50.

Współczesność

Od 1 października 2016 roku na czołowym stanowisku proboszcza znajduje się ks. Wojciech Płoszek, który wcześniej, od 1 stycznia 2015 roku, pełnił funkcję proboszcza-administratora. W Ostródzie, nabożeństwa odbywają się w kaplicy ewangelickiej usytuowanej w budynku parafialnym przy ul. Olsztyńskiej 1, w które to miejsce wspólnota gromadzi się w niedziele oraz święta.

W wyjątkowe dni, takie jak Wielki Piątek, Wigilia czy inne szczególne okoliczności, nabożeństwa mają miejsce w kościele ewangelickim przy ul. Sienkiewicza, który jest własnością parafii kościoła ewangelicko-metodystycznego.

Parafia w Ostródzie organizuje nabożeństwa także w swoich filiałach, które odbywają się w różnych miejscowościach:

• Iława – w drugą i czwartą niedzielę miesiąca oraz w święta w kaplicy przy ul. Kościuszki 20E,
• Łęguty – w drugą niedzielę miesiąca w okresie od kwietnia do października w kościele ewangelickim,
• Morąg – w pierwszą niedzielę miesiąca oraz w święta w cerkwi prawosławnej św. Włodzimierza, a w zimie w sali siedziby Mniejszości Niemieckiej przy ul. Pomorskiej 23,
• Pasłęk – w trzecią niedzielę miesiąca oraz w święta w kościele św. Jerzego.

Osoby związane z parafią prowadzą także lekcje religii, godziny biblijne, koło pań oraz różnorodne spotkania dla osób pragnących zgłębić temat luteranizmu. W marcu 2014 roku powstało Ewangelickie Stowarzyszenie Syloe, które przy wspólnocie parafialnej prowadzi stację socjalną, a także wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego. Organizują oni również szkolenia dotyczące opieki nad osobami chorymi i niepełnosprawnymi.

Włączając się w działalność kulturalną, parafia organizuje koncerty, konferencje, wykłady oraz Dni Gizewiusza, coroczne festiwale kultury ewangelickiej na Mazurach Zachodnich. Ponadto, wspólnie z Muzeum w Ostródzie oraz innymi lokalnymi instytucjami kulturalnymi, prowadzone są różnorodne współprace oraz przedsięwzięcia.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Ostródzie

---